+381 11 26 94 073Polno prenosive infekcije predstavljaju grupu oboljenja koja je različita po načinu ispoljavanja, toku bolesti i prognozi, a sa zajedničkom osobinom da se prenose putem seksualnog kontakta. Ova oboljenja za posledicu mogu da imaju dugoročne, često trajne poremećaje zdravlja, oštećenje i gubitak reproduktivne funkcije, rađanje dece s anomalijama ili infekcijama, a u slučaju nekih polno prenosivih infekcija (infekcije virusom humane imunodeficijencije – HIV i virusom hepatitisa C) i smrtni ishod inficirane osobe.
Žene su u posebnom riziku za razvoj polno prenosivih infekcija. To je rezultat njihove veće osetljivosti i sklonosti nastanku ovih oboljenja, koja je uslovljena biološkim osobinama ženskog reproduktivnog sistema, ali i brojnim socijalnim činiocima (neravnopravan položaj u društvu, izloženost različitim oblicima zlostavljanja). Kod žena su ozbiljnije i posledice polno prenosivih infekcija, jer obuhvataju infekciju organa male karlice, sterilitet, vanmateričnu trudnoću i povećanje rizika za razvoj malignih procesa reproduktivnih organa.
Značaju ovog problema doprinosi veliki rizik od prenošenja polno prenosivih infekcija sa inficirane trudnice na plod. Polno prenosive infekcije su naročito česte kod mladih ljudi. To je uslovljeno njihovim slobodnijim polnim ponašanjem, neredovnom upotrebom kondoma, kao i brojnim drugim determinantama (fiziološka obeležja i zdravstvene navike individue, brojni činioci sociokulturnog okruženja).
Učestalost polno prenosivih infekcija je najviša kod seksualno aktivnih adolescenata, što se objašnjava nezavršenim procesima njihovog telesnog i psihosocijalnog sazrevanja. Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, mladi uzrasta do 24 godine čine oko 60% od ukupnog broja obolelih od polno prenosivih infekcija u svetu i 50% osoba sa infekcijom HIV.
Bržem širenju ovih oboljenja kod mladih u mnogim zemljama doprinosi i neprilagođenost sistema zdravstvene zaštite potrebama mladih, zbog čega se oni nerado obraćaju lekaru, odlažući posetu i lečenje više dana, nedelja i meseci od pojave prvih tegoba. 2 Način prenošenja polno prenosivih infekcija Polno prenosive infekcije mogu da nastanu na više načina. Najčešći je seksualni odnos (vaginalni, oralni, analni). Neke polno prenosive infekcije, poput infekcije HIV, hepatitisa B i C, mogu da se prenesu krvlju i krvnim produktima (prvenstveno upotrebom igala i špriceva koje je koristila inficirana osoba, retko transfuzijom krvi). Brojne polno prenosive infekcije (sifilis, gonoreja, infekcija genitalnim hlamidijama, genitalni herpes, infekcija HIV) prenose se tokom trudnoće i porođaja, a infekcija HIV i dojenjem. Tegobe koje mogu da ukažu na postojanje polno prenosive infekcije U početku inficirana osoba nema nikakvih tegoba.
Vreme od prodiranja uzročnika polno prenosive infekcije u organizam do pojave prvih simptoma, koje se naziva periodom inkubacije, može da bude različite dužine. Inkubacija za najveći broj uzročnika traje od nekoliko dana do nekoliko nedelja, mada može da bude i duža – nekoliko meseci za genitalne bradavice, šest meseci za hepatitis B, više godina za infekciju HIV. Veliki broj ovih oboljenja, poput trihomonijaze, gonoreje, infekcije genitalnim hlamidijama, sifilisa, genitalnog herpesa i genitalnih bradavica izaziva tegobe pri mokrenju, iscedak iz mokraćne cevi, pojačanu genitalnu sekreciju i promene na polnim organima – tvrdi, bezbolni čir kod sifilisa, mehuriće kod genitalnog herpesa, bradavičaste izraštaje kod genitalnih bradavica.
Kod nekih polno prenosivih infekcija tegobe su druge vrste – kod hepatitisa B i C nastaje žutica, kod infekcije HIV postoji uvećanje limfnih žlezda, učestale stolice, gubitak u težini. Osnovne karakteristike pojedinih polno prenosivih infekcija Sifilis Predstavlja bakterijsko zarazno oboljenje koje se prenosi pri seksualnom odnosu i sa inficirane majke na plod. Posle pojave tvrdog čvora koji puca ostavljajući bezbolni čir, uzročnici se šire po organizmu i nastanjuju u brojnim organima.
Tada se razvijaju promene na koži, od ospe do kvržica, dolazi do promena na srcu, nervnom sistemu i brojnim drugim organima i organskim sistemima. Deca majki zaraženih sifilisom se rađaju sa brojnim telesnim oštećenjima. Sifilis se leči antibioticima i izlečiv je u početnim stadijumima bolesti. 3 Trihomonijaza Ovo je parazitarna infekcija koja se pretežno prenosi tokom seksualnog odnosu, a ređe putem peškira i toaleta. Kod žena se manifestuje pojačanom genitalnom sekrecijom neprijatnog mirisa, a kod muškaraca tegobama pri mokrenju i pojavom iscetka iz mokraćne cevi. Lečenje trihomonijaze je uspešno ako se leče oba partnera. Gonoreja Predstavlja bakterijsku infekciju koja nastaje pri seksualnom odnosu.
Manifestacije gonoreje su izraženije kod muškaraca u vidu pojave gnojnog iscetka iz mokraćne cevi i tegoba pri mokrenju, a kod žena je javlja pojačana genitalna sekrecija. Inficirana majka može infekciju da prenese na plod tokom porođaja. Kod novorođenčeta obolele majke razvija se zapaljenje vežnjače očiju. Gonoreja se uspešno leči antibioticima. Infekcija genitalnim hlamidijama To je bakterijska infekcija koja nastaje tokom seksualnog odnosa, a prenosi se i tokom porođaja sa zaražene majke na novorođenče. Kod velikog broja obolelih osoba tegobe su veoma blage. Kod muškaraca se manifestuje vodenastim iscetkom iz mokraćne cevi, a kod žena blago pojačanom genitalnom sekrecijom i bolovima u donjem trbuhu.
I pored oskudne simptomatologije, infekcija se širi na unutrašnje polne organe i može da dovede do steriliteta. Kod novorođenčadi majki inficiranih genitalnim hlamidijama moguć je nastanak zapaljenja vežnjače očiju i zapaljenja pluća. Ova polno prenosiva infekcija se uspešno leči antibioticima. Genitalni herpes Predstavlja virusnu infekciju koja se prenosi pri seksualnom odnosu, kao i sa obolele majke na plod tokom porođaja. Manifestuje se pojavom vodenastih mehurića na polnim organima, koji pucaju ostavljajući veoma bolne defekte sluzokože koji postepeno zarastaju ne ostavljajući ožiljke. Bolest je neizlečiva i ponavlja se u naletima. Primenom lekova, međutim, mogu da se ublaže tegobe i da se poveća interval između novih epizoda genitalnog herpesa. Ako se novorođenče inficira tokom porođaja, kod njega se razvija veoma teško i neretko smrtonosno oboljenje.
Genitalne bradavice Oboljenje izazivaju određeni genitalni tipovi humanog papiloma virusa (HPV). Obično nastaje pri seksualnom odnosu, a ređe korišćenjem peškira na kojima se nalaze virusne čestice. 4 Ispoljava se pojavom bradavičastih izraštaja na polnim organima, koji brzo rastu i šire se. Bradavice se uklanjaju nekim od uobičajenih postupaka (hirurškim ili premazivanjem različitim tečnostima), ali virus nastavlja da živi i da se razmnožava u potkožnom tkivu, pa stoga pri seksualnom odnosu može da se prenese na drugu osobu. Infekcija genitalnim tipovima HPV ponekad dovodi do promena na unutrašnjim polnim organima žene i povezuje se sa povećanim rizikom za nastanak raka grlića materice. Ako je majka zaražena virusom koji izaziva genitalne bradavice infekcija može da se prenese na plod. Infekcija HIV i AIDS Infekcija HIV u početku obično ne daje nikakve manifestacije. Osoba je zarazna, a oseća se potpuno zdravom. Bolest vremenom napreduje, od stadijuma bez simptoma do AIDS-a (Acquired immunodeficiency syndrome – Sindrom stečene imunodeficijencije), kao kasne manifestacije infekcije HIV.
Bolest napreduje različitom brzinom. Kod nelečenih bolesnika, vremenski interval između nastanka infekcije HIV do razvoja AIDS-a se kreće od nekoliko meseci do 17 godina (prosečno 10 godina). Virus se, međutim, razmnožava u svim stadijumima bolesti, napada i oštećuje imuni sistem inficirane osobe. Kod zaražene osobe u početku obično postoji generalizovano blago uvećanje limfnih žlezda, a mogu da budu prisutni i groznica, malaksalost, promene na koži, glavobolja, bolovi u zglobovima. AIDS predstavlja uznapredovali stadijum infekcije HIV i ispoljava se kada je imuni sistem bolesnika oštećen u znatnoj meri. Karakteriše ga razvoj infekcija uzročnicima koji kod zdravih osoba ne dovode do oboljenja (gljivična infekcija usta, tegobe od strane organa za varenje, zapaljenje pluća bakterijom Pneumocystis carinii). Kod obolelih od AIDS-a često postoji aktivna tuberkuloza i nastaju maligna oboljenja koja su veoma retko prisutna kod mladih osoba (na primer Kapošijev sarkom). Infekcija HIV je neizlečiva bolest. Virus se prenosi pri seksualnom odnosu. Prenosi se i putem krvi, što se najčešće dešava kod osoba koji su intravenski uživaoci narkotika. Ako je majka zaražena HIV-om može da inficira novorođenče tokom trudnoće, porođaja i dojenjem.
Infekcija HIV se utvrđuje testovima koji u krvi obolelele osobe otkrivaju prisustvo antitela protiv ovog virusa. Da bi se ovim testovima dokazala bolest, potrebno je da od početka infekcije prođe najmanje tri meseca (posle tri meseca antitela protiv HIV-a su prisutna kod više od 95% obolelih osoba). Nekim drugim testovima (usmerenim prema delovima virusnih čestica) moguće je utvrditi infekciju već u prvim nedeljama. 5 Prevencija polno prenosivih infekcija kod mladih Da bi se kod mladih sprečio nastanak polno prenosivih infekcija potrebno je da oni budu detaljno upoznati s prirodom ovih oboljenja, putevima prenošenja i rizicima za njihov nastanak, najčešćim tegobama i značajem pravovremenog obraćanja lekaru radi ispitivanja i lečenja kako obolele osobe, tako i njenog partnera. Najvažnije su mere koje sprečavaju nastanak polno prenosivih infekcija. One obuhvataju razvijanje i negovanje zdravih stilova življenja, apstinenciju od seksualne aktivnosti, odnosno ostvarivanje seksualnih odnosa samo u dugim, stabilnim vezama i redovnu primenu kondoma.
Velike nade se polažu u razvoj vakcina protiv pojedinih uzročnika polno prenosivih infekcija. Za sada postoje vakcine protiv hepatitisa B i protiv najčešćih genitalnih tipova humanog papiloma virusa. Primenom vakcine protiv humanog papiloma virusa može se značajno smanjiti rizik za nastanak genitalnih bradavica i raka grlića materice.
Poželjno je da mladi ljudi budu uključeni u aktivnosti usmerene na zaštitu reproduktivnog zdravlja svojih drugova i drugarica. Oni se mogu angažovati kao edukatori svojih vršnjaka i kao učesnici u medijskim kampanjama promocije zdravih oblika ponašanja. Mladi su i važan element i snaga koja doprinosi stvaranju klime socijalnog prihvatanja promena u ponašanju, a smatraju se i najdelotvornijim zagovornicima promovisanja odgovornog seksualnog ponašanja.
Dr sci.med. Katarina Sedlecki
